Wet van 5 april 2011 tot wijziging van de persoonlijke verschijning bij echtscheiding

Wet van 5 april 2011 tot wijziging van het  Gerechtelijk  Wetboek  wat de   persoonlijke  verschijning  en de poging tot verzoening bij echtscheiding betreft en tot invoering van een kennisgeving over het bestaan en het nut van bemiddeling in echtscheidingszaken.

I. INLEIDING

1. Deze wet werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 16 juni 2011 en treedt in werking op een door de Koning te bepalen datum en uiterlijk op 1 december 2011. Na de wet van 17 november 2009 inzake de kostenverdeling (BS 22 januari 2010) en deze van 31 oktober 2008 tot wijziging van artikel 1294bis van het Gerechtelijk Wetboek teneinde de wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding te verduidelijken (BS 23 januari 2009), voorts de Reparatiewet  van 2 juni 2010 tot wijziging van sommige

bepalingen van het Burgerlijk Wetboek en van het Gerechtelijk Wetboek wat de procedure inzake echtscheiding betreft (BS 21 juni 2010), is dit de vierde “reparatiewet” m.b.t. de Echtscheidingswet van 27 april 2007.

2. Eerst worden de wijzigingen besproken die de nieuwe wet invoert, vervolgens de inwerkingtreding en de overgangsregeling.

II. BESPREKING VAN DE WET

A. Waarover gaat de wet?

3. De wettelijke verplichting voor de echtgenoten om persoonlijk voor de rechter te verschijnen in een echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting wordt opgeheven. De verplichte persoonlijke verschijning werd in de praktijk ervaren als tijdrovend, nutteloos en belastend. Voor de partijen vormde dit een bijkomende vernedering in een reeds zeer moeilijke periode en de emotionele belasting hiervan woog door op het gehele proces. De rechter kan de partijen niettemin gelasten persoonlijk te verschijnen, teneinde hen met elkaar te verzoenen of de relevantie na te gaan van een akkoord over de persoon, het levensonderhoud en de goederen van de kinderen. Van zodra de eerste vordering is ingesteld, zal de griffier de partijen schriftelijk inlichten over de mogelijkheid tot bemiddeling. De persoonlijke verschijning van de partijen is steeds vereist met betrekking tot de zitting in kort geding waarop de vorderingen aangaande de voorlopige maatregelen die betrekking hebben op de persoon, op het levensonderhoud en op de goederen van de kinderen worden behandeld.

1° De afschaffing van de persoonlijke verschijning in de echtscheidingsprocedure en van de poging tot verzoening (art. 1255, § 6, eerste lid en tweede lid (nieuw) Ger.W.)

4. Volgens de initiatiefnemers wil de wet de pijnpunten die de verplichte persoonlijke verschijning op een drietal terreinen met zich meebrengt, oplossen. Vooreerst worden door de persoonlijke verschijning de werkzaamheden van de rechtbank extra belast. De echtscheidingsprocedures op zich wegen immers zwaar door op het werkvolume van de hoven en de rechtbanken. Ten tweede is noch de infrastructuur die in de rechtbanken ter beschikking wordt gesteld noch de sociaalmaatschappelijke opvangmogelijkheid afgestemd op de juiste invulling van de verplichting tot persoonlijke verschijning. Dit leidt tot overvolle rechtszalenwaardoor de zittingen in kwestie zeer chaotisch, mensonwaardig en vernederend verlopen. Ten derde staat de bepaling de taakinvulling van de advocaat in de weg. Voor beide partijen zal de advocaat tijdens een echtscheidingsprocedure immers een soort van schild vormen waarop zij kunnen steunen om net die psychisch pijnlijke confrontaties te vermijden. Het is niet enkel naïef te denken dat de partijen door elkaar op deze zitting te ontmoeten hun huwelijk een nieuwe kans zullen willen geven, maar het zal in tegendeel in vele gevallen aanleiding geven tot een traumatische ervaring waartegen de advocaat hen zou moeten kunnen beschermen.1

[adrotate group="3"]

Samen met de persoonlijke verschijning wordt ook de verplichte poging van de rechter tot verzoening afgeschaft. De praktijk toont aan dat de koppeling van de verplichting tot persoonlijke verschijning aan een poging tot verzoening nutteloos is. Deze fase van de echtscheidingsprocedure waarin de poging tot verzoening wordt opgenomen, is immers te ver gevorderd binnen het gehele proces van echtscheiding om nog enige kans op resultaat te bevatten.2

5. Gelet op deze doelstellingen wordt de volledige zesde paragraaf van artikel 1255 Ger.W. vervangen in die zin dat er geen verplichting meer tot persoonlijke verschijning wordt opgelegd maar dat de mogelijkheid daartoe wel blijft bestaan. Zowel de partijen als het openbaar ministerie behouden de  mogelijkheid om een persoonlijke verschijning te vragen. Het staat de rechter vrij die persoonlijke verschijning al dan niet te gelasten. Hij kan de verschijning ook ambtshalve gelasten indien hij dat nuttig acht. Voorts kan de rechter, uitsluitend ingeval de partijen eventueel tot een akkoord zijn gekomen, de relevantie nagaan van de schikkingen in verband met de persoon, het levensonderhoud en de goederen van de kinderen. De vraag rijst of de mogelijkheid om een persoonlijke verschijning te verzoeken niet zal gebruikt worden als een dilatoir middel. De praktijk zal dit moeten uitwijzen.

6. De discussie die in de rechtsleer bestond over de noodzaak van de persoonlijke verschijning op de latere zittingen in het kader van de echtscheidingsprocedure is ons inziens nu ook wel achterhaald.3

7. De verwijzing in de oude tekst van artikel 1255, § 6, tweede lid Ger.W. naar de verschijning in raadkamer  was al door de wet van 2 juni 2010 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en van het Burgerlijk Wetboek, wat de behandeling in raadkamer van gerechtelijke procedures inzake familierecht betreft, weggelaten.4  Indien er toch een persoonlijke verschijning wordt bevolen, dan gebeurt die in raadkamer (art. 757, § 2, n° 11 (nieuw) Ger.W.). Het tweede lid van de nieuwe zesde paragraaf is overgenomen van artikel 387bis BW, zoals aangevuld bij de wet van 18 juli 2006 tot het bevoorrechten van een gelijkmatig verdeelde huisvesting van het kind van wie de ouders gescheiden zijn en tot regeling van de gedwongen tenuitvoerlegging inzake huisvesting van het kind.5 In dit nieuwe lid wordt verwezen naar het nut om beroep te doen op een bemiddeling. Die verwijzing bestond ook al in de oude tekst van artikel 1255, § 6, tweede lid Ger.W.

8. De bepalingen met betrekking tot de poging tot verzoening en de bemiddeling die krachtens artikel 1255, § 6, tweede lid (nieuw) Ger.W. gelden voor de echtscheidingsrechter indien er toch een persoonlijke verschijning is, worden ook ingevoegd in artikel 1280 Ger.W. als nieuw tweede lid en zij worden van toepassing verklaard op de rechter in kortgeding. De wetgever vond die taken des te meer verantwoord voor deze rechter, die voorlopige maatregelen moet nemen met betrekking tot de persoon, het levensonderhoud en de goederen van zowel de partijen als de kinderen. De persoonlijke verschijning van partijen is in dat geval dus wel verplicht (infra).

2° De persoonlijke verschijning in de kortgedingprocedure (art. 1280, tweede lid (nieuw) Ger.W.) 9. Met een op het eerste gezicht onbegrijpelijke tekst wordt de persoonlijke verschijning van partijen opgelegd voor de kortgedingrechter wanneer die moet oordelen over de voorlopige maatregelen die betrekking hebben op de persoon, op het levensonderhoud en op de goederen van de kinderen: “Behalve in uitzonderlijke omstandigheden en met uitzondering van de aan de instaatstelling gewijde zittingen waarop alleen de instaatstelling wordt onderzocht, is de persoonlijke verschijning van de partijen vereist op de zitting in kort geding waarop de vorderingen aangaande de voorlopige maatregelen die betrekking hebben op de persoon, op het levensonderhoud en op de goederen van de kinderen worden behandeld…” (art. 1280, tweede lid (nieuw) Ger.W.).

Als gevolg van de wet van 2 juni 2010 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en van het Burgerlijk Wetboek, wat de behandeling in raadkamer van gerechtelijke procedures inzake familierecht betreft, 6 verschijnen partijen in raadkamer (art. 757, § 2, n° 3 en n° 11 (nieuw) Ger.W.).

3°  Sanctionering (art. 1263 (nieuw) Ger.W.)

[adrotate group="3"]

10. Luidens artikel 1263 Ger.W. kan de echtgenoot die niet verschijnt van zijn rechtsvordering vervallen worden verklaard wanneer de rechtbank de persoonlijke verschijning van de partijen heeft gelast. Onduidelijk was of de echtgenoot die niet verschijnt, hoewel de wet zijn verschijning eist, van zijn rechtsvordering vervallen kon worden verklaard. De oude tekst van het artikel was op dit punt niet duidelijk.7 De wetgever was van oordeel dat de sanctie ook van toepassing moet zijn ingeval partijen verplicht zijn te verschijnen volgens de wet. Dit wordt nu verduidelijkt in de tekst van artikel 1263 Ger.W. De rechter behoudt in alle geval zijn beoordelingsmarge. De echtgenoot die niet verschijnt “kan” van zijn rechts vordering vervallen worden verklaard.

4°   Bemiddeling (art. 1254, § 4/1 (nieuw) Ger.W.)

11. Vermits de verplichte persoonlijke verschijning wegvalt heeft de rechter niet meer de mogelijkheid de partijen te wijzen op het nut een beroep te doen op de bemiddeling.

Partijen kunnen niet worden gedwongen te opteren voor bemiddeling. Zij moeten echter wel een geïnformeerde keuze kunnen maken tussen enerzijds het bemiddelingstraject en anderzijds het conflicttraject. Partijen worden dan ook best zo vroeg mogelijk geïnformeerd over het bestaan en het nut van het bemiddelingstraject. Om die reden bepaalt de wet dat de griffier de partijen bij het instellen van een vordering tot echtscheiding onmiddellijk op de hoogte brengt van het bestaan en het nut van bemiddeling. Ingeval de echtscheiding bij verzoekschrift wordt ingesteld, dient de griffier samen met de gerechtsbrief (zie art. 1034sexies Ger. W.) het volgende toe te zenden:

• de  tekst  van  de  artikelen  1730  tot  1737 Ger.W. inzake bemiddeling,
• een door de FOD Justitie opgestelde informatiebrochure,
• een lijst met erkende bemiddelaars die gespecialiseerd zijn in familiezaken en gevestigd zijn in het betrokken gerechtelijk arrondissement.

Indien de vordering bij dagvaarding wordt ingeleid, brengt de griffier de partijen van dit alles op de hoogte op het tijdstip waarop de zaak wordt ingeschreven op de algemene rol (zie art. 716 Ger.W.). Er wordt niet nader bepaald op welke wijze de griffier de informatie stuurt aan de partijen. Dit kan dus zowel samen met de gerechtsbrief als bij gewone brief of zelfs elektronisch.8

B. Wanneer treedt de wet in werking?

12. Artikel 7 van de wet bepaalt dat ze in werking treedt op een door de Koning te bepalen datum en uiterlijk op de eerste dag van de zesde maand na die waarin ze is bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad. Ze werd gepubliceerd op 16 juni 2011 zodat de inwerkingtreding zich situeert op 1 december 2011.

C. Is er een overgangsregeling?

13. Het nieuwe artikel 1254, § 4/1 Ger.W. betreffende de informatie die de griffier moet verschaffen aan de partijen over de bemiddeling zal enkel van toepassing zijn op procedures ingeleid na de inwerkingtreding van de wet, dus na 1 december 2011 (art. 6 van de wet). Het is immers weinig zinvol om partijen nog in de laatste fase van een rechtsprocedure te wijzen op de mogelijkheid tot bemiddeling.

[adrotate group="3"]

III. BESLUIT

14. De achterliggende redenen die hebben geleid tot de zoveelste wijziging aan de nieuwe Echtscheidingswet kunnen worden beaamd. De verplichte persoonlijke verschijning werd in de praktijk ervaren als tijdrovend, nutteloos en belastend. Voor  de  partijen  was het dikwijls een bijkomende vernedering in een reeds zeer moeilijke periode. Het argument dat door de persoonlijke verschijning de werkzaamheden van de rechtbank extra worden belast en dat noch de infrastructuur die in de rechtbanken ter beschikking wordt gesteld noch de sociaalmaatschappelijke opvangmogelijkheid afgestemd is op de juiste invulling van de verplichting tot persoonlijke verschijning, is echter niet overtuigend. Ook het beeld dat dit leidt tot overvolle rechtszalen waardoor de zittingen in kwestie zeer chaotisch, mensonwaardig en vernederend verlopen, overtuigt niet. Er zal nu immers een verschuiving plaatsgrijpen van de echtscheidingsrechter naar de kortgedingrechter. De overbelasting en het soms chaotische verloop van de zittingen zal mogelijks nog toenemen want als het over kinderen gaat, reageren partijen meestal emotioneel en hebben zij meer tijd nodig.

15. Vermits er in de praktijk van de informatieverstrekking over bemiddeling door de echtscheidingsrechter niet veel in huis is gekomen, kan de nieuwe regeling enkel maar beter zijn. De toezending van een brochure en van de lijst van geaccrediteerde bemiddelaars in familiezaken zal aantonen dat deze vorm van geschillenbeslechting niet alleen wettelijke waarborgen biedt maar ook een concreet alternatief is voor een rondje vechten. Veel partijen hebben al wel gehoord van bemiddeling maar weten niet precies wat het is. Het is positief dat de wetgever bemiddeling wilbevorderen.

Steven Brouwers Advocaat-bemiddelaar, Onderwijsprofessor (VUB) Advocaat bij de balie te Antwerpen

Eindnoten

1  Wetsvoorstel (S. Lahaye-Battheu c.s.) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de persoonlijke verschijning en de poging tot verzoening  bij  echtscheiding betreft,  Parl.St.  Kamer 2010-11, nr. 53K0756/001 p. 4-5. 2  Ibid., p. 5 3  Zie  hierover M. GOVAERTS  in S. BROUWERS (ed.), Bestendig Handboek Echtscheiding, Mechelen, Kluwer, losbl., nr. 554. 4  BS 30 juni 2010, ed. 2. De overeenkomstige bepaling werd echter verplaatst naar artikel 757, § 2 Ger.W. 5  BS 4 september 2006. 6  BS 30 juni 2010, ed. 2. 7  Zie J.-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 540. 8  Wetsvoorstel (S. Lahaye-Battheu c.s.) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de persoonlijke verschijning en de poging tot verzoening bij echtscheiding betreft. Verslag, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 53K0756/005, p. 6.

[adrotate group="3"]